Trepça është një minierë e lashtë plumbi, zinku, argjendi dhe minerë e kristaleve dhe mineraleve të ndryshme në Kosovë. Jo vetëm tani, por vëmendje të madhe ky gjigant metalurgjik kishte marrë edhe rreth viteve 1950.
Inteligjenca amerikane (CIA) ishte marrë në vazhdimësi me Trepçën.
Demokracia ka parë raporte e analiza të vitit 1950 të inteligjencës amerikane, të cilat janë marrë në detaje me punën dhe impaktin e Trepçës.
Vetëm rreth vitit 1950, CIA shkroi mbi 40 raporte sekrete e konfidenciale për minierën e Trepçës dhe kjo dëshmon më së miri për rëndësinë e këtij gjiganti ekonomik.
Demokracia.com sjell një raport të CIA-s të 22 nëntorit të vitit 1950, ku tregohen detaje të shumta për prodhimin vjetor asokohe të Trepçës.
RAPORTI I CIA-S:
1. Miniera e plumbit, zinkut dhe argjendit të Trepçës është e ndarë në dy pjesë të veçanta; minierat, të vendosura afër Stan Terg, afërsisht 7.5 kilometra në verilindje të Zveçanit dhe fabrika e shkrirjes, që ndodhet afër Zveçanit. Miniera ndodhet në një grykë midis dy maleve me karakter të thyer dhe të gërryer në mënyrë të konsiderueshme. Komunikimet në këtë fushë janë jashtëzakonisht të vështira. Miniera administrohet nga një drejtor i përgjithshëm, i cili emërohet nga Drejtoria e Përgjithshme për Metale me Ngjyrë të Republikës Serbe në Beograd dhe është drejtpërdrejt përgjegjëse për këtë.
2. Shifrat e prodhimit vjetor të planifikuar janë si më poshtë: 1949 – 655.00 tonë, 1950 – 700.000 tonë
3. Prodhimi aktual: Megjithëse prodhimi aktual për vitin 1949 ishte 660.000 tonë xehe, përmbajtja mesatare e plumbit dhe argjendit është ulur përkatësisht në 6 përqind dhe 90 gram për tonë, ndërsa përmbajtja e zinkut ishte 3.9 përqind. Kjo tregon se vendburimet xeherore nuk janë vëzhguar saktë dhe vlerësimet e përmbajtjes së metaleve kanë qenë të pasakta.
4. Asgjesimi i prodhimit: Xeherori para së gjithash i dorëzohet pluhurit në vetë minierën dhe më pas transportohet me kabllo hekurudhore deri në fabrikën e shkrirjes në Zveçan. Këtu kalon nëpër proceset e flotacionit, grumbullimit dhe pjekjes, duke u shfaqur si koncetrate plumbi, piriti dhe zinku, së bashku me argjendin, bismutin dhe antimonin si produkte ndihmëse. Pjesa më e madhe e prodhimit eksportohet jashtë vendit.
Miniera ka stacionin e vet termoelektrik, i cili furnizon me rrymë fabrikën e shkrirjes dhe minierën e Trepçës, si dhe minierat e Kopaonikut dhe Novobërdës. Termocentrali ndodhet në Zveçan dhe është i pajisur me dy turbina nga 2.500 kuaj fuqi secila dhe një prej 5.000 kuaj fuqi. Ato janë prodhime AEG dhe AGEA dhe janë të lidhura drejtpërdrejt me alternatorët, duke prodhuar rrymë trefazore prej 3.000 volt, e cila reduktohet në 400 volt për drejtimin e makinerive në fabrikën e shkrirjes dhe miniera. Kaldaja djeg linjitin, i cili importohet nga miniera e linjitit në Kosovë
